Αξιολόγηση των εκπαιδευτικών: Μια ευκαιρία για σωστές επιλογές των στελεχών της εκπαίδευσης

Στο ιστολόγιο, «Στο τελευταίο θρανίο της Πάτρας»,  δημοσιεύθηκαν τελευταία δύο άρθρα για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών. Το ένα του εκλεκτού εκπαιδευτικού και αιρετού μέλους του ΠΥΣΠΕ Αχαΐας κ. Ανδρέα Μπαγιώργου που είχε τίτλο «Ναι στην αξιολόγηση-ανατροφοδότηση με στόχο τη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου» και το άλλο της Πανελλήνιας Ένωσης Διευθυντών Σχολικών Μονάδων. Με αφορμή αυτές τις δημοσιεύσεις αλλά και από το γεγονός ότι είναι χρήσιμο αυτόν τον καιρό, που το Π.Δ. για την αξιολόγηση βρίσκεται στη φάση της διαβούλευσης με στόχο να λάβει την τελική μορφή του, να καταθέτω κάποιες σκέψεις μου εστιάζοντας κυρίως στον ρόλο των προϊσταμένων- αξιολογητών.

Είναι γεγονός ότι  η λέξη «αξιολόγηση» δημιούργησε και δημιουργεί σε αρκετούς εκπαιδευτικούς και κυρίως στις συνδικαλιστικές οργανώσεις τους πολλές αντιδράσεις. Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν οι εκάστοτε  πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας επί 30 περίπου χρόνια να μην αγγίζουν το θέμα ή να προσπαθούν, αλλά να μην εκδίδουν ποτέ τα αντίστοιχα Προεδρικά Διατάγματα για την εφαρμογή της αξιολόγησης, προκειμένου να αποφύγουν το πολιτικό κόστος. 

Τα επιχειρήματα όλων αυτών που αντιδρούσαν και αντιδρούν στη αξιολόγηση ήταν:  η αξιολόγηση αποβλέπει στη χειραγώγηση και στην αστυνομοκρατία στα σχολεία και θα οδηγήσει στην έξοδο από την υπηρεσία κάποιους εκπαιδευτικούς, όλοι οι εκπαιδευτικοί πρέπει να αμείβονται το ίδιο ανεξάρτητα από το έργο που προσφέρουν, ποιος είναι αυτός που θα αξιολογήσει τον εκπαιδευτικό, να μην επανέλθουμε στην εποχή του επιθεωρητισμού κτλ. Το ερώτημα που τίθεται εν προκειμένω είναι: Έχουν βάση αυτές οι αιτιάσεις και πού θα οδηγήσει η εφαρμογή της αξιολόγησης;

Όσοι υπηρετούν αυτή την στιγμή στην εκπαίδευση δεν έχουν αξιολογηθεί ποτέ και έτσι δεν έχουν την εμπειρία του παρελθόντος και του επιθεωρητή. Εγώ που βίωσα τέτοιες καταστάσεις (φυσικά, ευτυχώς δεν αδικήθηκα από τους αξιολογητές μου) μπορώ να δικαιολογήσω κάποιες αιτιάσεις των αντιδρώντων στην αξιολόγηση εκπαιδευτικών. Αυτές, θεωρώ, ότι μπορούν να συνοψιστούν στο γεγονός της αντικειμενικής κρίσης των αξιολογητών και όχι στο γιατί πρέπει να αξιολογούνται οι εκπαιδευτικοί (αυτό δεν το συζητώ καθόλου, γιατί οι εκπαιδευτικοί με περίσσεια εφαρμόζουν την αξιολόγηση στους μαθητές τους).

Πρέπει να ομολογήσω ότι αισθάνθηκα πολύ άσχημα, όταν εδώ και αρκετά χρόνια παρευρέθηκα σε μια επιστημονική συνάντηση που συμμετείχαν εκπρόσωποι των Παιδαγωγικών Ινστιτούτων των χωρών μελών της Ε.Ε., του Καναδά και των ΗΠΑ, όπου εκεί άκουσα το εξής καταπληκτικό: «Η Ελλάδα και κάτι υποδεέστερες σε ανάπτυξη χώρες δεν είχαν σύστημα αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου και των εκπαιδευτικών». Ένιωσα στα αλήθεια πιο άσχημα, όταν  οι προτροπές των αντιπροσώπων πολλών χωρών προς τους ομολόγους της Χώρα μας για να δουν με θετική ματιά το θέμα της αξιολόγησης, περιείχαν αρκετή δόση ειρωνείας.

Οι αιτιάσεις των εκπαιδευτικών που αντιδρούν στην αξιολόγηση κυρίως εστιάζονται στην αντικειμενική κρίση των αξιολογητών, όπως προανέφερα. Το λέγω αυτό γιατί, αν υποθέσουμε ότι οι κρίσεις των αξιολογητών είναι αμερόληπτες, τότε που βρίσκεται το θέμα των διαφωνιών; Μήπως ότι δεν πρέπει να αμείβεται κάποιος ανάλογα με την ποιότητα της εργασίας που προσφέρει; Μήπως τα ποσοστά της προαγωγής των εκπαιδευτικών που καθορίζονται εκ των προτέρων δεν πρέπει να υπάρχουν με το σκεπτικό ότι όλοι οι εκπαιδευτικοί εκ προοιμίου είναι της ίδιας απόδοσης; Πάντως η Στατιστική Επιστήμη έχει δείξει ότι όταν αξιολογείται ένας πληθυσμός σε κάποια δοκιμασία, τότε τα αποτελέσματα κατά κανόνα ακολουθούν την κανονική κατανομή (καμπύλη του Gauss), εκτός αν η δοκιμασία δεν πληροί τα κριτήρια που οφείλει να έχει (βαθμός δυσκολίας, ιδιαιτερότητες δείγματος κτλ). Για αυτές ακριβώς τις περιπτώσεις θα δεχθώ ότι το θέμα αυτό μπορεί να συζητηθεί επισταμένως στο διάλογο που θα αναπτυχθεί, για να υπάρξει κάποια τροποποίηση.

 Συνεχίζοντας τη συζήτηση για το θέμα της αντικειμενικής κρίσης κατά την αξιολόγηση (αυτό επαναλαμβάνω είναι το σημείο από το οποίο απορρέουν όλες οι αιτιάσεις), το οποίο έχει συνδεθεί με άσχημες καταστάσεις του παρελθόντος (επιθεωρητισμός), πρέπει να τονίσω ότι το σήμερα διαφέρει σημαντικά με το χθες. Σήμερα έχουμε καταρτισμένους δασκάλους με ουσιαστικά προσόντα (άλλα πτυχία, μεταπτυχιακούς τίτλους σπουδών, ξένες γλώσσες, κατάρτιση στους υπολογιστές κτλ). Οι δάσκαλοι λοιπόν αυτοί  ευρισκόμενοι σε ένα περισσότερο δημοκρατικό περιβάλλον από το χθες, προβάλλουν επιχειρήματα, διεκδικούν, προτείνουν, αντιλέγουν. Δεν είναι λοιπόν εύκολο να πέσουν θύματα μη αντικειμενικών κρίσεων. Ο αξιολογητής (σχολικός σύμβουλος, διευθυντής σχολείου) θα το σκεφτεί πολύ καλά να μεροληπτήσει, γιατί την άλλη ώρα θα κληθεί να δικαιολογήσει με επάρκεια την κρίση του. Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι πολύ δύσκολη η υπόθεση της αξιολόγησης για τους προϊσταμένους των εκπαιδευτικών και πολλοί από αυτούς το έχουν ήδη αντιληφθεί. Απόδειξη τούτου είναι η διαμαρτυρία της Πανελλήνιας Ένωσης Διευθυντών Σχολικών Μονάδων. Οι θέσεις της Ομοσπονδίας ξαφνιάζει αρκετούς εκπαιδευτικούς, γιατί διερωτούνται:  πώς είναι δυνατόν να αντιδρούν στην αξιολόγηση, αφού το σχετικό ΠΔ τους δίνει «το πάνω χέρι», τους καθιστά ισχυρούς και αυτοί αποποιούνται αυτό το «όπλο» της εξουσίας; Θεωρώ ότι προβάλλουν τις αντιρρήσεις τους όχι τόσο γιατί και αυτοί θα αξιολογηθούν, αλλά κυρίως ότι θα κληθούν να αξιολογήσουν. Διαισθάνονται ότι οι κρίνοντες κρίνονται και αυτό θα τους οδηγήσει πολύ γρήγορα στην απαξίωση στις συνειδήσεις των υφισταμένων τους και δεν θα μπορέσουν να ασκήσουν εξουσία, αν δεν φανούν αμερόληπτοι.

Η διοίκηση πλέον γίνεται μια πολύ δύσκολη υπόθεση, γιατί ο προϊστάμενος - αξιολογητής καλείται να δείξει στην πράξη αν διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις να κρίνει το συνάδελφό του και να αιτιολογήσει τις απόψεις του. Τελικά, θα αποδειχθεί στην πράξη ότι θα επιπλεύσουν αυτοί οι προϊστάμενοι - αξιολογητές (διευθυντές, σχολικοί σύμβουλοι) που δεν θα στηριχθούν στα «όπλα» που τους παρέχει η εξουσία τους (αξιολόγηση, βαθμολογία κτλ) αλλά στις γνώσεις τους, στις σπουδές τους, στο κύρος που διαθέτουν και στην προσωπικότητά τους. Αυτά τα στοιχεία θα πείσουν τους εκπαιδευτικούς για την αξία τους και σίγουρα θα τους δεχθούν να αξιολογήσουν το έργο τους. Επομένως, ένα καλό που θα βγει από την εφαρμογή της αξιολόγησης είναι ότι θα αναβαθμίσει σημαντικά όλες εκείνες τις διαδικασίες που οδηγούν στην επιλογή των στελεχών της εκπαίδευσης.

Αγαπητοί εκπαιδευτικοί, ας χαμηλώσουμε όλοι τους τόνους και τις συνδικαλιστικές απειλές του τύπου «θα δώσουμε τη μάχη για να μην περάσει σε καμία περίπτωση η αξιολόγηση». Αυτά είναι συνθήματα, κατά τη γνώμη μου, ξεπερασμένα. Ας αφήσουμε να θεσμοθετηθεί το σύστημα αξιολόγησης (φυσικά, πρέπει να γίνουν κάποιες αλλαγές που στηρίζονται σε αντικειμενικές διαδικασίες, όπως προείπαμε) και θα διαπιστώσουμε ότι οι διαδικασίες της αξιολόγησης θα οδηγήσουν σε μια ισορροπία μεταξύ των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των στελεχών της εκπαίδευσης. Είμαι πεπεισμένος ότι αυτή η αλληλεπίδραση θα έχει ως αποτέλεσμα την αναβάθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος και κυρίως της αξιοκρατικής επιλογής των στελεχών της εκπαίδευσης, που από εκεί ξεκινούν τα πάντα.