Ο εννοιολογικός χάρτης στη διδασκαλία των μαθημάτων

 Ο χάρτης εννοιών (concept map) είναι ένα σχηματικό διάγραμμα που προσδιορίζει τις σχέσεις μεταξύ των βασικών εννοιών μιας περιοχής μελέτης με τη μορφή προτάσεων. Αποτελείται από κόμβους και συνδέσεις. Οι κόμβοι αντιπροσωπεύουν τις έννοιες, που διατάσσονται συνήθως σε μια ιεραρχική μορφή και οι συνδέσεις τις σχέσεις μεταξύ των εννοιών (Novak, 1998˙ Novak & Gowin, 1984˙ Novak & Canas, 2006˙  Thomson, 1997, όπως αναφέρονται στον Καραντζή 2007 και 2011).

 

Ο εννοιολογικός χάρτης είναι ένα σπουδαίο εργαλείο αποτύπωσης των βασικών εννοιών ενός θέματος και στηρίζεται επιστημονικά στην θεωρία των γνωστικών σχημάτων, μια θεωρία που εξηγεί τον τρόπο οργάνωσης και αναπαράστασης της γνώσης. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία τα «σχήματα» είναι αφηρημένες συμβολικές αναπαραστάσεις της γνώσης και περιλαμβάνουν όλα τα στοιχεία και τις σχέσεις που συνιστούν την ευρύτερη έννοια ενός αντικειμένου, γεγονότος ή ακολουθίας γεγονότων (Πόρποδας, 2003˙ Κωσταρίδου-Ευκλείδη, 2011). Αυτή η διασύνδεση των στοιχείων ενός γνωστικού σχήματος μπορεί να απεικονιστεί παραστατικά με τη βοήθεια του εννοιολογικού χάρτη, ο οποίος αντικατοπτρίζει τον τρόπο που λειτουργεί ο νους.

Ο εννοιολογικός χάρτης έχει εισαχθεί και εφαρμοστεί κυρίως σε έννοιες φυσικών επιστημών, αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για άλλα μαθήματα όπως στην παραγωγή γραπτού λόγου, τη Μελέτη Περιβάλλοντος και την Περιβαλλοντική Αγωγή την Ιστορία, τα Θρησκευτικά και την Πολιτική Αγωγή. 

Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιώντας τον εννοιολογικό χάρτη διδάσκουν στους μαθητές μέθοδο σκέψης, βοηθώντας τους να καταλάβουν τα στοιχεία που συνθέτουν μια βασική έννοια και τον τρόπο που αυτά συνδέονται μεταξύ τους, αφού, όπως και προηγουμένως ειπώθηκε, ο εννοιολογικός χάρτης αναπαριστά με παραστατικό τρόπο την αφηρημένη δομή του γνωστικού σχήματος (Καραντζής, 2007 και 2011).

Για τη σχεδίαση ενός εννοιολογικού χάρτη τόσο ο εκπαιδευτικός όσο και οι μαθητές πρέπει να έχουν υπόψη του τα ακόλουθα:

α) Στην αρχή εντοπίζεται η κύρια έννοια, η οποία τοποθετείται σε ένα πλαίσιο.

β) Στη συνέχεια σχεδιάζονται οι διακλαδώσεις των επιμέρους εννοιών.

γ) Τέλος, ενώνονται οι βασικές έννοιες μεταξύ τους με απλές γραμμές ή με γραμμές με βέλη και σημειώνονται δίπλα τους κάποιες συνδετικές λέξεις (συνήθως ρήματα), οι οποίες προσδιορίζουν τη σχέση που τις συνδέει.

Ο μαθητής - κυρίως των μικρών τάξεων του δημοτικού σχολείου- με τη βοήθεια του εκπαιδευτικού μπορεί τις λέξεις του εννοιολογικού χάρτη να τις απεικονίσει με εικόνες ή σχέδια δημιουργώντας γραφικές αναπαραστάσεις, οι οποίες τελικά θα τον βοηθήσουν στην καλύτερη κατανόηση των διαφόρων εννοιών (Κουλουμπαρίτση, 1997).

Σε επόμενη ανάρτησή μας θα δώσουμε παραδείγματα.

Πηγές:

ΚΑΡΑΝΤΖΗΣ, Ι. (2007). Εφαρμογές Βασικών Αρχών της Μάθησης στην Εκπαίδευση. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.

ΚΑΡΑΝΤΖΗΣ, Ι. (2011). Ο δάσκαλος στη σχολική τάξη: Ψυχο-παιδαγωγικές και διδακτικές εφαρμογές. Αθήνα: Εκδόσεις ΙΩΝ.

ΚΟΥΛΟΥΜΠΑΡΙΤΣΗ, Α. (1997). Γραφικές αναπαραστάσεις – Εννοιολογικός χάρτης: Όταν οι γνώσεις γίνονται ευέλικτα σχήματα. Σύγχρονη εκπαίδευση, 95, 68-74.

ΚΩΣΤΑΡΙΔΟΥ-ΕΥΚΛΕΙΔΗ, Α. (2011). Γνωστική Ψυχολογία: Από την αναπαράσταση της γνώσης στο θυμικό και στη δράση. Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο

ΠΟΡΠΟΔΑΣ, Κ.(2003). Η μάθηση και οι δυσκολίες της: Γνωστική προσέγγιση. Πάτρα: Αυτοέκδοση.