Παναγής Λεκατσάς

ΣΧΟΛΙΟ: Μέσα από τις σελίδες αυτού του ιστολογίου προβάλλουμε κορυφαίους Έλληνες διανοητές, ανθρώπους της επιστήμης και των γραμμάτων, που αποτελούν πρότυπα προς μίμηση για τους σύγχρονες Έλληνες. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, δημοσιεύουμε το βιογραφικό του Παναγή Λεκατσά, το οποίο συνέταξε ο φιλόλογος- επιμελητής κειμένων, Σπύρος Σ. Κουβαράς.  
                                                                                    Γ.Δ.Κ.

  Παναγής Λεκατσάς

Ο θεμελιωτής της Εθνολογίας στην Ελλάδα

(Ιθάκη 1911 - Αθήνα 1970)

Κορυφαίος ελληνιστής, διανοητής και συγγραφέας. Με το πρωτοποριακό έργο του έγινε ο θεμελιωτής δύο νέων επιστημών στην Ελλάδα: της εθνολογίας και της συγκριτικής θρησκειολογίας.

Ο Παναγής Λεκατσάς γεννήθηκε το 1911 στα Καλύβια του Σταυρού Ιθάκης και ήταν το πρώτο από τα πέντε παιδιά του Γεωργίου και της Μαριγώς Λεκατσά. Σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αλλά από πολύ νωρίς στράφηκε στην αρχαία ελληνική φιλολογία και στη συνέχεια ασχολήθηκε με την κοινωνική ανθρωπολογία και τη θρησκειολογία.

Το 1933, σε ηλικία 22 ετών, κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο: Συμβολή στην διαλεκτική Ιστορία της Φιλοσοφίας. Μέρος Α΄. Αρχαία φιλοσοφία, και το 1938 κυκλοφόρησε το βιβλίο του: Πίνδαρος, έμμετρη μετάφραση του συνόλου του σωζόμενου έργου του Πινδάρου, με εισαγωγή και ερμηνευτικά σχόλια (δεύτερη έκδοση το 1960), το έργο με το οποίο ο Παναγής Λεκατσάς καθιερώθηκε ως «ο Μεταφραστής του Πινδάρου». Ήταν τότε 27 ετών και βρισκόταν μόνο στην αρχή της συγγραφικής του παραγωγής, μέλλοντας να διανύσει μια εκθαμβωτική πορεία που χάραξε νέους δρόμους στις επιστήμες και τη διανόηση του 20ού αιώνα στη χώρα μας. Χαρακτηριστικά έργα της πρώτης συγγραφικής περιόδου του Λεκατσά είναι:

 Σαπφούς Άπαντα. Κριτική έκδοση και έμμετρη μετάφραση (1938)

Ησιόδου Θεογονία (1938, 1939) και Έργα και Ημέραι (1939)

Αριστοτέλους Πολιτικά (1939)

Αλκαίος (1939)

Ευριπίδου Μήδεια (1939), Κύκλωψ, Άλκηστις, Ηρακλείδαι (1941)

Την περίοδο της Κατοχής ο Παναγής Λεκατσάς συμμετείχε ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Η Κατοχή και ο Εμφύλιος ήταν το ορόσημο για τη στροφή της συγγραφικής παραγωγής του Λεκατσά από έργα φιλολογικά σε έργα ιστορικά-πολιτικά-φιλοσοφικά. Βιβλία αυτής της περιόδου:

 Δήμου καταλύσεως και τυραννίδος (1946)

Η εποποιία της πάλης των τάξεων στην Αρχαία Ελλάδα (1946)

Η πολιτεία του Ήλιου. Η κοινοκτημονική επανάσταση των δούλων και προλετάριων της Μικράς Ασίας (133-128 π.Χ.) (1946)

Δημοσιεύσεις στον τύπο της εποχής:

 Ιδεοκρατία και ιστορική αιτιοκρατία (1945)

Η σύγχρονη παράσταση της Αρχαίας Τραγωδίας,

Ένα θεμέλιο, ο πατέρας μας Κάλβος (1946)

Μετά τον Εμφύλιο ο Παναγής Λεκατσάς πέρασε στην τρίτη περίοδο των μελετών και της συγγραφικής παραγωγής του, που απέδωσε τα κορυφαία έργα του εθνολογίας και θρησκειολογίας. Μερικά βιβλία αυτής της περιόδου είναι:

 Η καταγωγή των θεσμών, των εθίμων και των δοξασιών (1951)

Οι πόλεμοι των δούλων στην ελληνική και ρωμαϊκή αρχαιότητα (1957)

Η μητριαρχία και η σύγκρουσή της με την ελληνική πατριαρχία (1970)

Φαιακία (1970)

 Και δημοσιεύσεις:

 Το ξόδι των Εσταυρωμένων,

Η «βασιλοκτονία»,

Κοινωνική προϊστορία (1950-1954)

Η Μητέρα Θεά,

Το κάλεσμα της Θεονύμφης (1956-1959)

Η τοτεμική μετάληψη και οι θρησκευτικές τροπές της (1962)

Η καταγωγή της βασιλείας,

Το Κάστρο της Ωριάς και η λαβυρινθική ιερουργία,

Θνήσκων Θεός (το προχριστιανικό Θείον Δράμα) (1963-1964)

Η Θεία Γέννηση και το Θείο Βρέφος (1966)

Το 1957 ο Παναγής Λεκατσάς κυκλοφόρησε το μνημειώδες έργο με το οποίο καταξιώθηκε ως ο θεμελιωτής της εθνολογίας στην Ελλάδα: Η Ψυχή. Η ιδέα της ψυχής και της αθανασίας της και τα έθιμα του θανάτου, που πραγματεύεται και επιχειρεί να λύσει το άλυτο, για την ιστορία των ιδεών, πρόβλημα: από ποιους και πώς διαμορφώθηκε η ιδέα της ψυχής. Με εξαίρεση την Psyche του Rohde, που όμως αφορά στην ιδέα της Ψυχής μόνο ανάμεσα στους Έλληνες, το έργο αυτό του Λεκατσά, που παρακολουθεί την καταγωγή, τη διαμόρφωση και την εξέλιξη της ιδέας της Ψυχής σε όλο τον κόσμο, είναι σήμερα μοναδικό στην παγκόσμια βιβλιογραφία.

Το 1959 ο Παναγής Λεκατσάς δημοσίευσε το άρθρο του: Γιλγαμές, το βαβυλωνιακό έπος. Ανάλυση και ποιητική ανάπλαση. Το 1963 κυκλοφόρησε το βιβλίο του: Έρως. Ερμηνεία μιας μορφής της προϊστορικής και ορφικοδιονυσιακής θρησκείας, και το 1971, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, εκδόθηκε το μεγάλο έργο του: Διόνυσος. Καταγωγή και εξέλιξη της διονυσιακής θρησκείας.

Ο Παναγής Λεκατσάς είχε συνεργαστεί με το «Λεξικό Κοινωνικών Επιστημών», τη «Μεγάλη εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος-Λαρούς» και τη «Νεοελληνική Εγκυκλοπαίδεια Χάρη Πάτση», γράφοντας λήμματα όπως: Άβατον, Ιερός Γάμος, Μετάληψη, Μητέρα Θεά, Νηστεία, Διονύσια, Ελευσίνια Μυστήρια, Έρως, Θεσμοφόρια, Βασιλεία, Γιλγαμές, Διόνυσος.

 Πηγές:

- Χωρεάνθη Κώστα «Χρονολόγιο Παναγή Λεκατσά», περιοδικό Διαβάζω 166, 22/4/1987, σ. 8-13.

- Χρίστου Αλεξίου Πρόλογος στη Β’ έκδοση της Ψυχής, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2000.

- Παναγιώτη Τσολιά «Π. Λεκατσάς. Η ζωή και το έργο του»,περιοδικό Νέα Κοινωνιολογία 37, Φθινόπωρο 2003, σ. 25-33.  
                                                      Σπύρος Σ. Κουβαράς